Việt Nam là một trong những nước hưởng lợi lớn nhất từ cuộc chiến thương mại của ông Donald Trump với Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Nhưng các nhóm kinh doanh và nhà phân tích đã cảnh báo rằng Hà Nội có thể trở thành nạn nhân của chính vận may của mình nếu tổng thống đắc cử thực hiện các mối đe dọa về thuế quan toàn diện khi ông trở lại Nhà Trắng.
Việt Nam đã đạt được thặng dư thương mại lớn thứ tư với Mỹ trong những năm gần đây — sau Trung Quốc, Mexico và EU — khi các nhà sản xuất toàn cầu chuyển nhà máy khỏi Trung Quốc để tránh tác động của thuế quan của Trump.
Nhưng thành công "Trung Quốc cộng một" đó đã đặt Việt Nam vào thế dễ bị tổn thương. Nền kinh tế của Việt Nam đã trở nên phụ thuộc rất nhiều vào Mỹ, quốc gia chiếm gần 30 phần trăm tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.
"Việt Nam hiện có khả năng phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn, đặc biệt là đối với hàng hóa quá cảnh qua Việt Nam để tránh thuế quan đối với Trung Quốc", Marco Förster, giám đốc ASEAN tại Dezan Shira & Associates tại Thành phố Hồ Chí Minh cho biết.
Trump đã tuyên bố sẽ áp thuế 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và lên tới 20% đối với hàng hóa từ tất cả các quốc gia khác. Các nhà kinh tế tại ngân hàng OCBC của Singapore đã cảnh báo rằng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam - đạt 5% vào năm ngoái - có thể giảm tới 4 điểm phần trăm theo các biện pháp như vậy.
"Nếu áp thuế đối với Việt Nam, hậu quả có thể là thảm khốc", Förster cho biết.
Mặc dù Trump không đề cập đến Việt Nam trong chiến dịch tranh cử tổng thống gần đây, nhưng ông đã gọi quốc gia này vào năm 2019 là "kẻ lạm dụng tồi tệ nhất trong số tất cả mọi người".
"Việt Nam lợi dụng chúng ta thậm chí còn tệ hơn cả Trung Quốc", ông nói với Fox Business.
Các doanh nghiệp đã lo lắng. "Một số doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam lo ngại về khả năng áp thuế từ chính quyền Trump mới", Hong Sun, chủ tịch Phòng Thương mại Hàn Quốc tại Việt Nam cho biết. Hàn Quốc từ lâu đã là một trong những nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài hàng đầu của Việt Nam và tập đoàn điện tử Samsung là nhà đầu tư lớn nhất tại quốc gia này.
Nếu Washington áp thuế đối với hàng hóa Việt Nam, các công ty Hàn Quốc có thể trì hoãn hoặc giảm đầu tư và sản xuất tại quốc gia này, Hong cho biết.
Các quan chức Việt Nam rất nhạy bén với những rủi ro tiềm ẩn từ thái độ thù địch thương mại của Trump. Chủ tịch nước Việt Nam Lương Cường đã đưa ra lời cảnh báo kín đáo tại hội nghị thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương ở Peru tuần trước rằng "chủ nghĩa cô lập, chính sách bảo hộ và chiến tranh thương mại chỉ dẫn đến suy thoái kinh tế, xung đột và nghèo đói".
"Bây giờ, hơn bao giờ hết, điều quan trọng là phải vượt qua tư duy "trò chơi tổng bằng không" và bảo vệ chống lại chủ nghĩa dân tộc làm sai lệch các quyết định chính sách", ông nói.
Trong khi toàn bộ Đông Nam Á được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc, không có quốc gia nào thành công như Việt Nam trong việc thu hút đầu tư nhờ vị trí gần Trung Quốc, các chính sách và ưu đãi thân thiện với doanh nghiệp.
Đầu tư nước ngoài đạt 36.6 tỷ USD vào năm ngoái, trong khi thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ tăng vọt lên hơn 104 tỷ USD, gần gấp ba lần mức 38 tỷ USD vào năm 2017, khi Trump nhậm chức. Thái Lan đứng thứ hai trong khu vực, với thặng dư thương mại của Mỹ là gần 41 tỷ USD.
Mối quan hệ Mỹ-Việt Nam đã được củng cố kể từ khi Trump rời nhiệm sở. Hai nước đã nâng cấp mối quan hệ của họ vào năm ngoái lên "quan hệ đối tác chiến lược toàn diện", cấp độ quan hệ ngoại giao cao nhất của Việt Nam. Tổng thống Joe Biden gọi Việt Nam là "một cường quốc quan trọng trên thế giới và là người dẫn đầu trong khu vực quan trọng này", và gỡ bỏ nhãn "kẻ thao túng tiền tệ" do Trump áp đặt.
Washington cũng đã ủng hộ các nỗ lực thúc đẩy sản xuất chất bán dẫn tại Việt Nam, như một phần trong chiến dịch hạn chế Trung Quốc tiếp cận sản xuất chip tiên tiến.
Các chuyên gia cho biết Việt Nam có thể tăng cường giám sát các khoản đầu tư của Trung Quốc hoặc tiến hành các cuộc điều tra chống bán phá giá để xoa dịu Trump, hoặc thực hiện các bước để thu hẹp thặng dư thương mại của mình bằng cách mua thiết bị quân sự, máy bay dân dụng hoặc khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ các công ty Mỹ.
"Thách thức lớn hơn là nền kinh tế tương đối nhỏ của Việt Nam chỉ có khả năng tăng cường nhập khẩu từ Mỹ ở một mức độ nhất định," Peter Mumford, giám đốc khu vực Đông Nam Á của Eurasia Group cho biết.
“Về mặt FDI, Hà Nội có thể tăng nhẹ đầu tư vào Mỹ, nhưng điều này sẽ không giúp xoa dịu được mối lo ngại về thương mại của Washington.”
Ông cho biết Hà Nội đang nỗ lực thiết lập các tiêu chí chặt chẽ hơn đối với việc dán nhãn sản phẩm, một động thái có thể giúp tránh được một số sự tức giận của chính quyền Mỹ sắp tới.
Thuy Anh Nguyen, giám đốc công ty quản lý tài sản Dragon Capital tập trung vào Việt Nam, cho biết các khoản đầu tư từ các công ty Trung Quốc có thể phải chịu sự giám sát chặt chẽ hơn từ Hà Nội, nhưng Việt Nam vẫn sẽ thu hút được nhiều FDI hơn khi các nhà sản xuất tiếp tục chuyển dịch khỏi Trung Quốc.
Hà Nội "có khả năng sẽ chủ động điều chỉnh các hoạt động xuất nhập khẩu, đàm phán các hiệp định thương mại và tăng cường tuân thủ các quy tắc về xuất xứ để giảm thiểu rủi ro thuế quan", bà nói thêm.