Mỹ và Nhật Bản đã đạt được một thỏa thuận thương mại quan trọng, được cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố ngày 23/07/2025. Theo thông báo này, Mỹ sẽ áp thuế suất 15% lên hàng hóa nhập khẩu từ Nhật Bản – thấp hơn mức 25% từng được lên kế hoạch áp dụng từ ngày 01/08 – đổi lại việc Nhật Bản cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào nền kinh tế Mỹ. Thỏa thuận cũng bao gồm việc Nhật Bản mở cửa hơn nữa thị trường nội địa cho hàng hóa và dịch vụ của Mỹ, đặc biệt trong các lĩnh vực như ô tô, nông sản và năng lượng. Đây được xem là bước ngoặt tích cực sau nhiều tháng đàm phán căng thẳng, giúp hai đồng minh thân cận tạm thời tránh được nguy cơ bùng nổ xung đột thương mại toàn diện.
Bối cảnh thương mại trước thỏa thuận
Trong những năm gần đây, quan hệ thương mại Mỹ – Nhật đối mặt nhiều sức ép do mất cân bằng thương mại và các tranh chấp thuế quan kéo dài. Năm 2024, kim ngạch thương mại hai chiều đạt gần 230 tỷ USD, trong đó Nhật Bản xuất siêu gần 70 tỷ USD sang Mỹ – khiến Tokyo trở thành đối tác thương mại hàng hóa lớn thứ năm của Washington. Thâm hụt thương mại lớn cùng thực trạng trao đổi không cân xứng đã tạo căng thẳng: xuất khẩu của Nhật Bản sang Mỹ tập trung vào ô tô và linh kiện, với giá trị hơn 55 tỷ USD trong năm 2024, trong khi Mỹ chỉ xuất sang Nhật lượng xe và phụ tùng trị giá khoảng 2 tỷ USD. Sự chênh lệch này từ lâu là điểm nghẽn khiến Washington không hài lòng, đặc biệt dưới thời ông Donald Trump – người luôn nhấn mạnh mục tiêu giảm thâm hụt thương mại.
Chính quyền Trump sau khi quay lại Nhà Trắng đã áp dụng chiến lược cứng rắn để buộc các đối tác đàm phán lại các điều khoản thương mại. Tháng 04/2025, Tổng thống Trump bất ngờ tuyên bố áp thuế “có đi có lại” lên hàng hóa từ hàng loạt quốc gia, bao gồm mức thuế tới 25% đối với hàng hóa Nhật Bản, với thời hạn hiệu lực từ ngày 01/08/2025. Tuy nhiên, động thái này vấp phải phản ứng mạnh từ các đồng minh và giới doanh nghiệp, khiến Washington tạm hoãn triển khai và đặt ra hạn chót để thương thảo: nếu đạt được thỏa thuận song phương trước tháng 08, các đối tác có thể tránh được mức thuế trừng phạt cao nhất. Trong giai đoạn tạm hoãn 90 ngày này, Mỹ áp dụng mức thuế tạm thời 10% lên nhiều nước, song vẫn duy trì thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu – nhằm duy trì sức ép đàm phán.
Về phía Nhật Bản, chính phủ của Thủ tướng Shigeru Ishiba đứng trước lựa chọn khó khăn. Ông Ishiba khẳng định Tokyo không chấp nhận “dễ dãi” bất kỳ thỏa hiệp nóng vội nào, đặc biệt là không đánh đổi ngành nông nghiệp để đổi lấy một thỏa thuận sớm. Ông cũng nhấn mạnh ưu tiên cao nhất là bảo vệ ngành công nghiệp ô tô – trụ cột của nền kinh tế xuất khẩu Nhật Bản – khỏi mức thuế 25% đe dọa. Sức ép nội bộ đè nặng lên chính quyền Ishiba: Kinh tế Nhật vừa suy giảm trong quý I/2025 và nguy cơ rơi vào suy thoái sẽ tăng cao nếu Mỹ đánh thuế mạnh.
Theo ước tính của Viện Nghiên cứu Dai-ichi Life, mức thuế 25% có thể làm tăng trưởng GDP Nhật Bản tổn thất khoảng 0.7 điểm phần trăm mỗi năm và đẩy nền kinh tế đến bờ vực suy thoái. Không chỉ kinh tế, tình hình chính trị Nhật Bản cũng trở nên bất ổn do tiến trình đàm phán trì trệ: việc Tokyo chưa đạt thỏa thuận với Washington trước thềm cuộc bầu cử tháng 07 đã gây ra làn sóng chỉ trích trong nước và bất định kinh tế lan rộng. Hệ quả là liên minh cầm quyền của ông Ishiba thất bại trong việc bảo toàn đa số ghế ở Thượng viện sau cuộc bầu cử ngày 20/7 – một đòn giáng làm suy yếu vị thế của Thủ tướng.
Bản thân ông Ishiba từng úp mở rằng tương lai chính trị của mình sẽ phụ thuộc vào kết quả đàm phán thuế quan với Mỹ. Trong bối cảnh đó, cả Washington lẫn Tokyo đều chịu áp lực lớn để nhanh chóng đạt được một thỏa thuận khả dĩ, vừa tránh tổn thất kinh tế, vừa xoa dịu tình hình chính trị trong nước.
Nội dung thỏa thuận thương mại Mỹ – Nhật mới
Thỏa thuận thương mại song phương được ông Donald Trump thông báo sáng 23/07 đã phần nào đáp ứng được mong đợi của cả hai phía. Trọng tâm của thỏa thuận là việc Mỹ giảm sâu mức thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Nhật Bản xuống 15%, thay vì mức 25% như đe dọa ban đầu. Mức thuế 15% này áp dụng đối với toàn bộ hàng hóa Nhật Bản xuất sang Mỹ, bao gồm cả ô tô – mặt hàng chiếm trên 1/4 kim ngạch xuất khẩu của Tokyo sang thị trường Mỹ. Trước đó, ô tô Nhật Bản đã phải chịu thuế 25% từ đầu tháng0 4, gây thiệt hại nặng nề cho ngành công nghiệp chiếm khoảng 8% việc làm tại Nhật. Mặc dù thông báo ban đầu của ông Trump không trực tiếp nhắc đến ô tô, các nguồn tin chính phủ và truyền thông Nhật Bản xác nhận thuế suất đối với xe hơi sẽ được hạ xuống 15% theo thỏa thuận mới, thay cho mức 25% dự kiến áp dụng từ 01/08. Động thái này được xem là nhượng bộ lớn dành cho Tokyo, vốn luôn coi việc Mỹ dỡ bỏ thuế ô tô là điều kiện tiên quyết cho bất kỳ thỏa thuận nào.
Đổi lại, Nhật Bản đưa ra cam kết đầu tư khổng lồ trị giá 550 tỷ USD vào Mỹ. Dù chưa có thông tin chi tiết về cơ cấu gói đầu tư này, giới quan sát nhận định đây có thể bao gồm các dự án hạ tầng, công nghiệp và năng lượng trải dài nhiều năm. Ông Trump đặc biệt nhấn mạnh một dự án năng lượng cụ thể: Nhật Bản sẽ hợp tác với Mỹ thông qua một liên doanh để phát triển đường ống khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) tại bang Alaska. Dự án xây dựng đường ống LNG ở Alaska là ưu tiên lâu nay của chính quyền Trump, và phía Nhật trước đó hoài nghi về tính khả thi, nhưng gần đây đã tỏ thái độ “thiện chí” hơn vì coi đây là nhượng bộ chiến lược nhằm khép lại tranh chấp thương mại.
Bên cạnh đầu tư, Tokyo đồng ý mở cửa hơn nữa thị trường nội địa cho hàng hóa và dịch vụ của Mỹ. Theo tuyên bố của ông Trump, Nhật Bản sẽ phải tăng cường tiếp nhận các mặt hàng “ô tô và xe tải sản xuất tại Mỹ, gạo và một số nông sản khác, cùng nhiều sản phẩm khác” vào thị trường nước mình. Những lĩnh vực này chính là điểm nghẽn trước đây: gạo và nhiều nông sản ngoại vẫn bị Nhật Bản bảo hộ chặt chẽ vì lý do an ninh lương thực và bảo vệ nông dân; ô tô Mỹ cũng gặp khó tại Nhật do khác biệt tiêu chuẩn và thói quen tiêu dùng. Việc Tokyo chấp nhận nhượng bộ phần nào trong các ngành này cho thấy áp lực từ thuế quan Mỹ đã buộc họ phải thỏa hiệp trên những “điểm nóng” vốn gây bế tắc đàm phán bấy lâu.
Dù những thông tin công bố nêu trên phác thảo bức tranh tổng quát về thỏa thuận, nhiều chi tiết cụ thể vẫn chưa được làm rõ hoặc xác nhận chính thức. Giới chức Mỹ thừa nhận thông báo của ông Trump “không đi sâu vào chi tiết”, và hiện Nhà Trắng chưa cung cấp thêm thông tin nào ngoài tuyên bố ban đầu của Tổng thống. Điều này tương tự các thỏa thuận “khung” mà ông Trump đạt được gần đây với Anh, Việt Nam hay Indonesia – công bố vắn tắt ngay sau cuộc gặp lãnh đạo nước ngoài, trong khi văn bản chi tiết phải chờ hoàn thiện sau. Chẳng hạn, gần ba tuần sau khi ông Trump tuyên bố đạt thỏa thuận với Việt Nam, cả hai phía vẫn chưa đưa ra thông cáo chung làm rõ các điều khoản đã thống nhất. Do đó, không loại trừ khả năng thỏa thuận Mỹ – Nhật lần này mới chỉ dừng ở mức độ nguyên tắc, cần thêm đàm phán kỹ thuật trước khi ký kết chính thức.
Một điểm bỏ ngỏ đáng chú ý là phía Nhật Bản sẽ có những nhượng bộ thuế quan cụ thể gì đối với hàng hóa Mỹ. Thông cáo từ Washington chỉ nêu yêu cầu Tokyo “mở cửa thị trường”, nhưng chưa rõ mức thuế nhập khẩu của Nhật với sản phẩm Mỹ sẽ được điều chỉnh ra sao hay liệu có miễn giảm nào đáng kể hay không. Đại sứ quán Nhật Bản tại Mỹ từ chối bình luận chi tiết và chỉ cho biết sẽ xem xét kỹ nội dung thỏa thuận trước khi đưa ra phản hồi chính thức. Thủ tướng Ishiba sáng 23/07 cũng xác nhận trưởng đoàn đàm phán Nhật đã gửi báo cáo sơ bộ từ Washington về, song ông nhấn mạnh cần “đặt lợi ích quốc gia lên trên hết” và sẽ chỉ đưa ra quyết định sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng các điều khoản.
Phản ứng ban đầu từ các bên liên quan nhìn chung khá tích cực nhưng vẫn thận trọng. Một quan chức cấp cao trong chính phủ Ishiba nói với NHK rằng “những gì Tổng thống Trump đăng trên mạng xã hội là chính xác và được Nhật Bản hoan nghênh” – dấu hiệu cho thấy Tokyo tạm thời hài lòng khi tránh được kịch bản tồi tệ nhất. Ngay sau khi thỏa thuận đạt được, trưởng đoàn đàm phán Ryosei Akazawa đã viết trên mạng xã hội X: “#Mission Complete”, ám chỉ việc ông đã hoàn tất sứ mệnh tháo ngòi nổ xung đột thương mại với Mỹ.
Về phía Mỹ, cựu Tổng thống Trump tuyên bố tại Nhà Trắng rằng các quốc gia khác “không còn lợi dụng được chúng ta nữa” và ca ngợi đây có thể là “thỏa thuận thương mại lớn nhất từ trước đến nay” giữa hai nước. Tuy nhiên, cũng đã xuất hiện một số ý kiến phản ứng trái chiều tại Mỹ. Hội đồng Chính sách Ô tô Mỹ (AAPC), đại diện cho ba hãng xe lớn của Detroit (GM, Ford, Stellantis), lo ngại việc giảm thuế cho xe hơi Nhật xuống 15% trong khi ô tô từ Canada và Mexico vào Mỹ vẫn chịu thuế 25% là “một thỏa thuận tồi cho ngành ô tô và người lao động Mỹ”. Tổ chức này cho rằng ưu đãi thuế cho xe Nhật – vốn hầu như không có linh kiện Mỹ – sẽ tạo bất lợi cạnh tranh cho các xe sản xuất trong khu vực Bắc Mỹ có hàm lượng nội địa cao. Đây là dấu hiệu cho thấy chính quyền Trump có thể đối mặt áp lực điều chỉnh thỏa thuận nhằm đảm bảo cân bằng lợi ích giữa các bên liên quan.
Ảnh hưởng tức thì lên thị trường tài chính
Thông tin về thỏa thuận thương mại Mỹ – Nhật đã ngay lập tức tác động mạnh lên tâm lý giới đầu tư ngày 23/07, đặc biệt tại các thị trường châu Á. Thị trường chứng khoán Nhật Bản bứt phá mạnh, dẫn đầu là nhóm cổ phiếu ô tô. Chỉ số Nikkei 225 tại Tokyo tăng khoảng 1.7% trong phiên, với các mã cổ phiếu chủ chốt như Toyota và Honda lần lượt nhảy vọt 10% và 9% giá trị. Một số nhà sản xuất ô tô khác thậm chí tăng kịch trần hai chữ số – ví dụ Mazda Motor leo dốc tới 12%. Đây là phản ứng hưng phấn của nhà đầu tư trước viễn cảnh ngành công nghiệp trụ cột này thoát khỏi mức thuế trừng phạt 25% đe dọa xuất khẩu sang Mỹ. Thị trường chứng khoán Mỹ cũng ghi nhận tín hiệu tích cực nhờ tin tức thỏa thuận: Hợp đồng tương lai chỉ số S&P 500 tăng 0,2% trong phiên giao dịch ngoài giờ tại châu Á, báo hiệu đà tăng lan tỏa sang Phố Wall.
Trên thị trường tiền tệ, đồng yen Nhật ban đầu lên giá so với USD khi giới đầu tư đón nhận tín hiệu giảm căng thẳng thương mại. Tỷ giá USD/JPY có lúc giảm xuống quanh mức ¥146,6 đổi 1 USD, trước khi ổn định trở lại ở mức này vào cuối ngày. Đồng yen mạnh hơn thường phản ánh niềm tin của thị trường vào triển vọng kinh tế Nhật sẽ bớt áp lực (nhờ tránh được cú sốc thuế quan), đồng thời cũng do đồng USD suy yếu nhẹ khi tâm lý rủi ro cải thiện. Chỉ số Dollar Index – đo sức mạnh USD với rổ tiền tệ chính – duy trì gần mức thấp nhất trong ba ngày liên tiếp, sau khi đã giảm 0,4% trong phiên đêm trước đó.
Đáng chú ý, thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ – phong vũ biểu cho kỳ vọng vĩ mô – cho thấy tín hiệu điều chỉnh nhỏ. Lợi suất trái phiếu Kho bạc Mỹ kỳ hạn 10 năm tăng nhẹ khoảng 2 điểm cơ bản, lên mức xấp xỉ 4.36% sáng 23/07. Lợi suất nhích lên phản ánh nhà đầu tư giảm nhu cầu tài sản an toàn khi rủi ro thương mại hạ nhiệt. Tại Nhật Bản, lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm ít biến động, giữ quanh mức 0.5%, do thị trường vẫn chờ đợi Ngân hàng Trung ương Nhật (BOJ) đánh giá tác động cụ thể của thỏa thuận đến triển vọng kinh tế và chính sách tiền tệ.
Song song với diễn biến thị trường, giới phân tích nhìn nhận thỏa thuận Mỹ – Nhật như một cú “giải tỏa” ngắn hạn hơn là giải pháp dứt điểm cho các vấn đề cốt lõi. Ông Norihiro Yamaguchi, kinh tế trưởng Nhật Bản tại Oxford Economics, đánh giá việc tránh được mức thuế 25% là “đáng khen ngợi” và giảm bớt bất định trong ngắn hạn cho thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, ông lưu ý bất ổn về chính sách thương mại toàn cầu sẽ vẫn ở mức cao, đồng nghĩa với việc “kết quả đạt được hôm nay khó mang lại động lực lớn cho tăng trưởng thực tế của nền kinh tế”. Nhiều chuyên gia khác cũng cho rằng thỏa thuận này mang tính chất “tháo ngòi nổ” tạm thời, ngăn chặn viễn cảnh xấu nhất (chiến tranh thương mại leo thang), hơn là mở ra một chương mới đột phá trong quan hệ thương mại song phương.
Bà Kristina Clifton, kinh tế gia cấp cao tại Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia, nhận định 15% vẫn là mức thuế cao nhưng “đây là kết cục dễ chịu hơn” cho Nhật Bản so với kịch bản tồi tệ ban đầu. Bà lưu ý thêm rằng còn phải chờ xem liệu thỏa thuận có những ngoại lệ nào dành cho các ngành xuất khẩu quan trọng của Nhật như thép, nhôm và ô tô hay không. Ở góc độ tích cực, ông Kazutaka Maeda thuộc Viện Nghiên cứu Meiji Yasuda dự báo với mức thuế được giới hạn ở 15%, kinh tế Nhật Bản nhiều khả năng sẽ tránh được kịch bản suy thoái do cú sốc thuế quan đã được giảm nhẹ.
Mặc dù phản ứng thị trường tức thì là tích cực, các rủi ro vẫn tiềm ẩn sau ánh hào quang của thỏa thuận. Thứ nhất, như đã đề cập, chi tiết thực thi của thỏa thuận còn mơ hồ, và việc hai bên chưa công bố văn kiện chung khiến giới đầu tư thận trọng. Nếu quá trình cụ thể hóa các cam kết bị trì hoãn hoặc gặp trục trặc, niềm tin thị trường có thể lung lay trở lại.
Thứ hai, yếu tố chính trị nội bộ ở Nhật Bản và Mỹ có thể ảnh hưởng đến việc duy trì thỏa thuận. Tại Tokyo, Thủ tướng Ishiba đang đối mặt sức ép từ chức sau thất bại bầu cử, đặt dấu hỏi về sự ổn định của chính quyền triển khai thỏa thuận. Trong khi đó tại Washington, những tiếng nói phản đối từ ngành công nghiệp ô tô Mỹ và một số nghị sĩ có thể thúc đẩy đòi hỏi điều chỉnh nội dung thỏa thuận, thậm chí cản trở việc thông qua nếu cần thiết về mặt lập pháp.
Thứ ba, thỏa thuận với Nhật Bản chỉ là một phần trong bức tranh thương mại rộng lớn. Ông Trump vẫn đang đàm phán quyết liệt với nhiều đối tác khác trước hạn chót 01/08, bao gồm Liên minh châu Âu và Trung Quốc. Bất kỳ trục trặc nào trong các cuộc đàm phán đó – hoặc nếu những thỏa thuận đạt được với Anh, Philippines, Indonesia, Việt Nam… không được thực thi suôn sẻ – đều có thể gián tiếp tác động trở lại tâm lý thị trường và quan hệ Mỹ – Nhật. Cuối cùng, các vấn đề cấu trúc trong quan hệ thương mại song phương – từ chênh lệch cán cân xuất nhập khẩu đến các hàng rào phi thuế quan và chính sách tiền tệ (ví dụ, Mỹ lâu nay chỉ trích Nhật cố tình duy trì đồng yen yếu) – vẫn chưa được giải quyết triệt để. Những vấn đề này đòi hỏi thời gian và thiện chí hợp tác dài hạn hơn là một thỏa thuận mang tính tình thế.
Tóm lại, thỏa thuận thương mại Mỹ – Nhật do cựu Tổng thống Donald Trump công bố ngày 23/07 đã tháo gỡ ngòi nổ trước mắt của cuộc xung đột thương mại giữa hai đồng minh, với việc Mỹ giảm thuế nhập khẩu xuống 15% và Nhật Bản cam kết đầu tư, mở cửa thị trường cho hàng hóa Mỹ. Thỏa thuận đem lại hiệu ứng tích cực tức thời cho thị trường tài chính và giúp hai bên tránh được kịch bản đối đầu leo thang. Dù vậy, những chi tiết chưa rõ ràng và các thách thức dài hạn đồng nghĩa với việc cả Washington lẫn Tokyo vẫn còn nhiều việc phải làm để biến thỏa thuận nguyên tắc này thành hiện thực bền vững, cân bằng lợi ích của cả hai nền kinh tế.
