Vừa rồi, tôi đã xem một show podcast rất hay của All in với David Sachs (Ai and crypto Czar của chính quyền Trump), Larry Summers (cựu bộ trưởng Tài chính Mỹ), Ezra Klein và Chamath Palihapitiya (một nhà tài trợ lớn của đảng Cộng hòa) tranh luận về chính sách của Trump. Đây là một podcast rất hay dù dài (2 tiếng) và hỗn loạn, nếu ai có hứng thú, thì tôi để link ở cuối bài. Từ podcast này tôi rút ra được vài điều sau đây:
- Chính quyền Trump (theo lời của những người vòng ngoài của Trump – aka David và Chamath) tin rằng toàn cầu hóa là một sai lầm, việc đồng ý cho Trung Quốc vào WTO là một sai lầm. Sai lầm này đã khiến việc làm và năng lực sản xuất của Mỹ chảy về Trung Quốc
- Trong nhiều thế hệ Tổng thống Mỹ, có sự đồng thuận giữa hai đảng rằng toàn cầu hóa là tốt, và Trump (không chỉ mới đây) là người có ảnh hưởng duy nhất phản đối điều này và đưa ra hành động.
- Khủng hoảng giai đoạn Covid cho thấy nước Mỹ đã bị quá phụ thuộc vào nước ngoài và một ai đó cần làm một việc gì đó để thay đổi.
- Chính sách của Trump có mục đích cao nhất là xây dựng một chuỗi cung ứng hoàn thiện và độc lập khỏi thế giới, không bị đối thủ hay cả đồng minh can thiệp.
- Bản thân chính quyền Trump cũng không có một kế hoạch cụ thể cho tương lai, mà hành động như trong một ván poker, bạn chơi bài bạn có và chờ đợi đối thủ đi bài của mình.
Sau đây là những bình luận của Cap Finance về các luận điểm trên:
Toàn cầu hóa
Trong hàng chục năm trước thời điểm Trung Quốc gia nhập WTO, nền công nghiệp của Mỹ đã giúp nước này trở nên giàu có vượt trội so với phần còn lại của thế giới, một phần giúp cho nước này vươn lên vị trí cường quốc toàn cầu. Tuy nhiên, khi kinh tế phát triển, nó cũng tạo ra rào cản khiến tốc độ tăng trưởng, đó là chi phí sản xuất tăng theo sự phát triển tiền lương của người lao động. Đó là khi toàn cầu hóa xuất hiện.
Ngay cả trước khi Trung Quốc nổi lên, việc làm của người Mỹ đã được chuyển dịch sang Nhật Bản rồi sang Hàn Quốc và sau đó mới là Trung Quốc. Sự chênh lệch trong chi phí sản xuất của các nước Đông Á so với Mỹ đã giúp biên lợi nhuận của các doanh nghiệp Mỹ tăng lên đáng kể, giải thích cho động lực và sự cuồn nhiệt của họ đối với toàn cầu hóa. Thực chất mà nói, toàn cầu hóa đã giúp hình thành nhiều lĩnh vực quan trọng ngày nay, ví dụ như bán dẫn. Chris Miller đã miêu tả trong cuốn sách của mình, khi các nhà sản xuất Mỹ đã phải loay hoay tìm cách giảm thiểu chi phí sản xuất trên mỗi bóng bán dẫn để chúng có thể đủ rẻ để sản xuất đại trà cho thị trường phổ thông. Và việc chuyển dịch sản xuất sang châu Á đã mang lại câu trả lời cho họ.
Dĩ nhiên, giống như mọi thứ, toàn cầu hóa có hai mặt, và mỗi đối tượng, tùy vào vị thế của họ sẽ có đánh giá khác nhau. Những người lao động phổ thông đang có cuộc sống ổn định nhờ vào công việc nhà máy của họ, sẽ không vui khi những công việc đó được chuyển cho một gã nông dân nào đó ở châu Á, đẩy họ vào thất nghiệp và gia đình họ rơi vào cảnh khó khăn. Đó là những gì đã xảy ra với cộng đồng dân cư của Phó Tổng thống J.D.Vance, có lẽ vì vậy mà Vance trở thành người ủng hộ nhiệt thành của Trump.
Đối với nước Mỹ nói chung, một mặt nó giúp nền kinh tế Mỹ leo thang trong chuỗi giá trị, rời bỏ những công việc chân tay nặng nhọc và chuyển sang một nền kinh tế dịch vụ. Mặt khác, như những quan ngại của Trump, nó khiến Mỹ mất đi năng lực sản xuất trong những lĩnh vực quan trọng, phải nhập khẩu phần lớn các sản phẩm thiết yếu cho nền kinh tế.
Toàn cầu hóa là xu hướng phù hợp với động lực kinh tế của các doanh nghiệp, tối đa hóa lợi nhuận và tối thiểu hóa chi phí. Và các doanh nghiệp sẽ theo đuổi toàn cầu hóa theo cách này hay cách khác, bất chấp ý chí của nhà nước. Thực tế, trong cấu trúc xã hội Mỹ, chính phủ nhiều khi hoạt động theo ý chí của giới kinh doanh. Đây là sự khác biệt cơ bản trong mối quan hệ chính phủ - doanh nghiệp giữa Mỹ và Trung Quốc (chúng tôi sẽ nói sâu hơn về Trung Quốc trong phần 2).
Sự nổi lên của Donald Trump, có thể là biểu hiện của sự bất mãn của một bộ phận người dân Mỹ, nhưng cũng có thể là từ động lực của một bộ phận doanh nghiệp công nghiệp Mỹ, khi họ cảm thấy bị đe dọa bởi sự cạnh tranh của các doanh nghiệp Trung Quốc.
Tóm lại, toàn cầu hóa là tốt hay xấu phụ thuộc vào ý chí chính trị đằng sau nó. Nhưng sự thật là Mỹ đang đánh mất lợi thế về năng lực sản xuất vào tay Trung Quốc. Và trong thế giới thực, ai nắm năng lực sản xuất vượt trội, người đó nắm quyền lực.
Tự chủ chuỗi cung ứng
Chúng tôi đồng ý với quan điểm của anh Khánh Hedge rằng Mỹ hay Trump không thể nào đảo ngược được quá trình toàn cầu hóa. Đã quá trễ cho việc đó. Tuy nhiên, nếu Mỹ chỉ tập trung vào một số lĩnh vực như bán dẫn, năng lượng, tài nguyên hiếm, dược phẩm (theo lời của Chamath Palihapitiya).
Đối với bán dẫn, ngoại trừ việc đang nắm công nghệ lõi, Mỹ không có nhiều lợi thế để có thể reshore ngành bán dẫn về nước Mỹ một cách toàn diện. Điều đầu tiên, như thường lệ là chi phí lao động cao, Mỹ không thể cạnh tranh với lao động châu Á. Hoạt động sản xuất chip đòi hỏi thời gian làm việc dài, ca làm có thể kéo dài 12 tiếng. Trong khi đó người Mỹ chỉ muốn làm việc 8 tiếng/ngày, work-life balance. Ví dụ thấy rõ là nhà máy TSMC ở Arizona, song song với nhà máy là sự hình thành của một cộng động người Đài tại đây. Việc đưa kỹ sư Đài Loan sang Mỹ làm việc còn có lợi hơn là tuyển dụng và đào tạo nhân sự người Mỹ.
Đối với vấn đề tài nguyên và năng lượng, Mỹ đang chịu sự phụ thuộc lớn từ nước ngoài, mà chủ yếu là từ Trung Quốc. Làm thế nào để Mỹ có thể tự chủ nguồn cung những tài nguyên này, nếu chúng không nằm bên trong nước Mỹ?
Có rất nhiều lý do để dự án chuỗi cung ứng thuần Mỹ của Trump có thể phá sản, trong đó cái gốc rễ nhất là chuỗi cung ứng Mỹ không thể cạnh tranh với chuỗi cung ứng Trung Quốc về chi phí. Mỹ có thể dùng sức ép thuế quan, dùng sức ép chính trị để loại bỏ hàng hóa Trung Quốc khỏi thị trường Mỹ, nhưng liệu họ có thể làm thế với phần còn lại của thế giới. Liệu những ưu đãi thuế quan vào thị trường Mỹ có đủ hấp dẫn với các nước để họ quay mặt với nhà cung cấp và với nhiều nước là đối tác thương mại lớn nhất của họ.
Rất nhiều người sẽ nói, đừng coi thường nước Mỹ, họ là cường quốc mạnh nhất thế giới, họ sẽ làm được thôi. Thực ra, điều đó không chắc chắn, ngay cả chính quyền Trump cũng không chắc chắn họ có làm được hay không.
Ván bài Poker
Nói theo cách ẩn dụ của Chamath Palihapitiya, Trump đang chơi poker với cả thế giới. Trump có những lá bài của mình và giữ chúng bí mật. Mỗi nước đi Trump tung ra một lá và chờ đợi đối thủ đi nước đi của họ. Đây là động thái kinh điển trong lý thuyết trò chơi (Game Theory). Trong đó, mỗi người chơi cố gắng giữ bí mật các quân bài và nước đi của mình trong khi cố gắng dự đoán quân bài và nước đi của đối thủ.
Phép ấn dụ này cho thấy, trong bình diện chính trị và địa chính trị, một mặt, cách chơi phi truyền thống của Trump khiến Trung Quốc khó đối phó hơn. Nhưng mặt khác, nó cũng cho thấy rằng, Trump và chính quyền của ông không có kế hoạch cụ thể hay dài hạn nào. Việc xảy ra ngày mai phụ thuộc vào những nước đi hôm nay của đối thủ và kỳ vọng của Trump vào những nước đi hôm nay và ngày sau của đối thủ. Rất nhiều khả năng có thể xảy ra, và chính quyền Trump và những người ủng hộ ông hi vọng vào điều tốt nhất. Dù sao thì vẫn có người làm một việc gì đó để thay đổi nước Mỹ.
Tuy nhiên, ván bài poker này không phù hợp với giới kinh doanh, và cực kỳ không phù hợp với một chính phủ đang cố gắng thu hút đầu tư sản xuất vào nước mình. Như chúng tôi đã đề cập nhiều lần, các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất, không đầu tư dựa trên một xu hướng chính trị nhất thời. Họ cần một sự ổn định về mặt chính sách để có thể đầu tư, dù là trở lại xây dựng nhà máy bên trong nước Mỹ, hay dịch chuyển sản xuất sang một nước thứ 3. Sự bất ổn chính sách của Mỹ không hỗ trợ việc này.
Từ đó, bạn có thể sẽ chứng kiến nhiều tuyên bố mạnh mẽ về những khoản đầu tư tỷ USD vào Mỹ. Nhưng tiền thực sự đổ vào, nhà máy thực sự được xây, tôi không chắc, chừng nào Trump còn chưa ổn định chính sách, khẳng định với doanh nghiệp rằng chính sách của ông sẽ được duy trì lâu dài.
Tóm lại, những động thái chính sách của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đều nhằm một mục đích là lấp đầy những điểm yếu của nền kinh tế Mỹ. Không ai biết chắc chương trình nghị sự của ông Trump sẽ dẫn đến đâu, khi mà các chính sách của Trump, cho tới hiện tại, mang nhiều tính phản ứng với hành động của các quốc gia khác. Xét về khía cạnh đàm phán và thương thảo, nó là chiến lược tốt để tối đa hóa lợi ích cho Mỹ. nhưng xét về phía cạnh thu hút đầu tư, nó đang tạo ra nhiều bất ổn và rủi ro. Và điều này đang ngăn cản chính những kế hoạch về khôi phục năng lực sản xuất công nghiệp Mỹ của ông Trump. Mức độ bất ổn có thể vẫn sẽ duy trì ở mức cao cho đến khi một “big beautiful bill” được thông qua tại Quốc hội Mỹ, mang lại cảm giác về một đường lối chính sách lâu dài cho doanh nghiệp.
Trong phần tiếp theo, chúng tôi sẽ nói về vị thế của Trung Quốc trong cuộc đối đầu với ông Trump. Liệu Trung Quốc có vượt qua được mức thuế 145% để duy trì đà tăng trưởng trong năm nay? Hàng hóa Trung Quốc sẽ đi về đâu?
Podcast All in về Thuế quan Mỹ: https://www.youtube.com/watch?v=KcmMOZKnKAk. Cám ơn anh Leo bên SHS đã giới thiệu bài podcast rất hay này.